روش ویلیام فاین
روش ویلیام فاین: ابزاری قدرتمند برای ارزیابی ریسک و بهبود ایمنی
مقدمه
روش ویلیام فاین (William Fine) یکی از روش‌های شناخته‌شده در حوزه مدیریت ریسک و ایمنی است که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا خطرات را شناسایی، ارزیابی و کنترل کنند. این روش با ارائه یک رویکرد سیستماتیک، امکان اولویت‌بندی اقدامات ایمنی را فراهم می‌کند. در این مقاله، به بررسی اصول، مراحل و مزایای روش ویلیام فاین می‌پردازیم.
روش ویلیام فاین چیست؟
روش ویلیام فاین یک تکنیک کمی برای ارزیابی ریسک است که توسط ویلیام فاین در دهه ۱۹۷۰ توسعه یافت. این روش بر اساس سه فاکتور اصلی عمل می‌کند:
1.احتمال وقوع حادثه (Probability)
2.شدت پیامدهای حادثه (Severity)
3.قابلیت تشخیص خطر (Exposure)
با ترکیب این فاکتورها، روش ویلیام فاین یک عدد ریسک (Risk Score) تولید می‌کند که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا خطرات را اولویت‌بندی کرده و اقدامات کنترلی مناسب را اجرا کنند.
مراحل اجرای روش ویلیام فاین
1.شناسایی خطرات
اولین قدم، شناسایی تمامی خطرات احتمالی در محیط کار است. این خطرات می‌توانند شامل خطرات فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی یا ارگونومیکی باشند.
2.تعیین فاکتورها
برای هر خطر، سه فاکتور زیر را ارزیابی کنید:
احتمال وقوع (P): احتمال وقوع حادثه چقدر است؟ (مثلاً: کم، متوسط، زیاد)
شدت پیامد (S): در صورت وقوع حادثه، شدت آسیب چقدر خواهد بود؟ (مثلاً: جزئی، متوسط، شدید)
قابلیت تشخیص (E): آیا خطر به راحتی قابل تشخیص است؟ (مثلا: همیشه، گاهی، به ندرت)
روش محاسبه عدد ریسک
عدد ریسک با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود:
- شناسایی خطرات
اولین قدم، شناسایی تمام خطرات احتمالی در محیط کار است. این خطرات می‌توانند شامل سقوط از ارتفاع، برق‌گرفتگی، تماس با مواد شیمیایی یا هر عامل تهدیدکننده دیگر باشند.
- تعیین فاکتورها
برای هر خطر، سه فاکتور زیر را ارزیابی کنید:
الف) احتمال وقوع (Probability – P)
احتمال وقوع حادثه ناشی از خطر را بر اساس تجربه گذشته، داده‌های آماری یا قضاوت کارشناسی تخمین بزنید. مقیاس پیشنهادی ویلیام فاین برای احتمال وقوع:
| امتیاز | تعریف |
| 10 | تقریباً قطعی (اتفاق می‌افتد) |
| 6 | محتمل (اتفاق در شرایط مشاه رخ داده) |
| 3 | احتمال متوسط (ممکن است در آینده رخ دهد) |
| 1 | غیرمحتمل (به ندرت اتفاق می‌افتد) |
| 0.5 | تقریباً غیرممکن |
ب) شدت پیامدها (Severity – S)
شدت آسیب یا خسارت ناشی از وقوع حادثه را ارزیابی کنید. مقیاس پیشنهادی:
| امتیاز | تعریف |
| 100 | فاجعه‌بار (مرگ، خسارت مالی سنگین) |
| 40 | شدید (آسیب جدی، خسارت قابل توجه) |
| 15 | متوسط (آسیب موقت، خسارت متوسط) |
| 7 | جزئی (آسیب خفیف، خسارت کم) |
| 3 | ناچیز (بدون آسیب یا خسارت) |
ج) قابلیت تشخیص (Exposure – E)
توانایی تشخیص خطر قبل از وقوع حادثه را بررسی کنید. مقیاس پیشنهادی:
| امتیاز | تعریف |
| 10 | خطر غیرقابل تشخیص (هیچ سیستم نظارتی وجود ندارد) |
| 6 | تشخیص سخت (نیاز به بازرسی دقیق دارد) |
| 3 | تشخیص متوسط (با بازرسی دوره‌ای شناسایی می‌شود) |
| 1 | تشخیص آسان (خطر واضح و قابل مشاهده است) |
| 0.5 | کاملاً آشکار (خطر بلافاصله شناسایی می‌شود) |
- محاسبه عدد ریسک
عدد ریسک با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود:
مثال عملی
فرض کنید خطر سقوط از ارتفاع در یک کارگاه ساخت‌وساز شناسایی شده است. ارزیابی فاکتورها به شرح زیر است:
احتمال وقوع (P): 6 (محتمل)
شدت پیامدها (S): 40 (شدید)
قابلیت تشخیص (E): 6 (تشخیص سخت)
تفسیر عدد ریسک
بر اساس عدد ریسک محاسبه‌شده، خطرات را می‌توان به صورت زیر اولویت‌بندی کرد:
| محدوده عدد ریسک | سطح ریسک | اقدامات لازم |
| بیش از 400 | ریسک بسیار بالا | نیاز به اقدام فوری (توقف کار، حذف خطر) |
| 200 – 400 | ریسک بالا | نیاز به برنامه‌ریزی برای کاهش ریسک |
| 70 – 199 | ریسک متوسط | نیاز به نظارت و بهبود روش‌ها |
| کمتر از 70 | ریسک پایین | قابل قبول (نیاز به اقدام خاصی ندارد) |
مثال: عدد ریسک 1440 نشان‌دهنده ریسک بسیار بالا است و باید بلافاصله اقدامات کنترلی مانند نصب نرده‌های حفاظتی یا استفاده از هارنس انجام شود.
4.اولویت‌بندی خطرات
پس از محاسبه عدد ریسک، خطرات بر اساس امتیاز به‌دست‌آمده اولویت‌بندی می‌شوند. خطراتی با امتیاز بالاتر، نیازمند اقدامات فوری هستند.
5.اجرای اقدامات کنترلی
برای خطرات با اولویت بالا، اقدامات کنترلی مناسب طراحی و اجرا می‌شوند. این اقدامات می‌توانند شامل حذف خطر، کاهش احتمال وقوع یا کاهش شدت پیامدها باشند.
مزایای روش ویلیام فاین، ارزیابی ریسک
کمی‌سازی ریسک: این روش به سازمان‌ها امکان می‌دهد تا ریسک‌ها را به صورت عددی ارزیابی کنند.
اولویت‌بندی موثر: با استفاده از امتیاز ریسک، می‌توان خطرات را به‌صورت سیستماتیک اولویت‌بندی کرد.
سادگی و کاربردی بودن: روش ویلیام فاین به راحتی قابل اجرا و درک است.
کاهش هزینه‌ها: با تمرکز بر خطرات پرریسک، سازمان‌ها می‌توانند منابع خود را به‌طور موثرتری تخصیص دهند.
معایب و محدودیت‌ها
ذهنی بودن امتیازدهی: ارزیابی فاکتورها ممکن است تحت تأثیر قضاوت شخصی قرار گیرد.
نیاز به تجربه: برای امتیازدهی دقیق، نیاز به تجربه و دانش کافی در حوزه ایمنی است.
عدم توجه به همه عوامل: این روش ممکن است برخی عوامل کیفی مانند فرهنگ سازمانی را نادیده بگیرد.
کاربردهای روش ویلیام فاین
صنایع تولیدی: برای شناسایی خطرات در خطوط تولید.
صنایع نفت و گاز: برای ارزیابی ریسک‌های مرتبط با عملیات حفاری و پالایش.
بیمارستان‌ها: برای کاهش خطرات مرتبط با ایمنی بیمار و کارکنان.
ساخت‌وساز: برای مدیریت خطرات در پروژه‌های ساختمانی.
نتیجه‌گیری
روش ویلیام فاین یک ابزار قدرتمند برای ارزیابی و مدیریت ریسک است که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا ایمنی محیط کار را بهبود بخشند. با استفاده از این روش، می‌توان خطرات را به‌صورت سیستماتیک شناسایی، ارزیابی و کنترل کرد. اگرچه این روش محدودیت‌هایی دارد، اما همچنان به عنوان یکی از روش‌های پرکاربرد در حوزه ایمنی شناخته می‌شود.
منابع
Fine, W. T. (1971). Mathematical Evaluations for Controlling Hazards. Journal of Safety Research
Occupational Safety and Health Administration (OSHA). Risk Assessment Techniques www.osha.gov
Health and Safety Executive (HSE). Five Steps to Risk Assessment.www.hse.gov.uk]
International Organization for Standardization (ISO). **ISO 31000:2018 – Risk Management Guidelines
Fine, W. T. (1971). Mathematical Evaluations for Controlling Hazards. Journal of Safety Research
Occupational Safety and Health Administration (OSHA). Risk Assessment
Health and Safety Executive (HSE). Five Steps to Risk Assessment
تهیه و نتظیم توسط شرکت ایمن آفرینان ارتفاع